Kambiyo Senetlerinin Teminat Amaçlı Düzenlenmesi: Tarihsel Süreç, Güncel Durum ve Çözüm Önerileri

Giriş

Kambiyo senetlerinin teminat amaçlı olarak düzenlenmesi, hem uygulamada hem de teoride önemli tartışma konularından biri olmuştur. Bu durum, borçlular ve alacaklılar arasında ciddi hak kayıplarına neden olabilecek bir karmaşaya yol açmaktadır. Kambiyo senetlerinin kayıtsız ve şartsız borç ikrarı içermesi gerekliliği ile teminat amacı taşıyan senetlerin bu özellikten uzaklaşması arasındaki çelişkiler, yıllarca çeşitli yargı kararları ile şekillenmiştir. Bu yazıda, tarihsel süreci ve güncel durumu inceleyerek çözüm önerileri sunacağız.

1. Kambiyo Senetleri ve Teminat Amaçlı Düzenlenme

Kambiyo senetleri, kayıtsız ve şartsız borç ikrarı içeren özel belgeler olarak tanımlanır. Ancak uygulamada, ticari işlem sözleşmelerine ek olarak teminat amaçlı kambiyo senetleri düzenlenmekte veya doğrudan bir sözleşme olmaksızın teminat olarak kambiyo senetleri verilmektedir. Bu tür senetlere dayanılarak başlatılan icra takipleri, “teminat” şartı nedeniyle engellenmekte ve önemli hak kayıplarını beraberinde getirmektedir.

2. Tarihsel Süreç

1980’ler: Sert Yaklaşım

1980’li yıllarda Yargıtay, teminat amaçlı kambiyo senetlerinin kambiyo senedi niteliği taşıyamayacağı yönünde kararlar vermiştir. Bu yaklaşımın temel dayanakları şu şekilde özetlenebilir:

Kambiyo senetleri kayıtsız ve şartsız borç ikrarı içerir.
Teminat amacı taşıyan senetler bu özelliği kaybeder.

Bu dönemde Yargıtay, teminat nitelikli senetlere dayanılarak yapılan icra takiplerini re’sen inceleyerek iptal etmiş ve borçlunun itirazına bağlı kalmamıştır.

Örnek Karar: Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, 05.02.1981 T., 1980/9344 E., 1222 K.

1990’lar ve 2000’ler: Esnekleşme

Yargıtay, zamanla daha esnek bir yaklaşım benimsemiş ve şu ayrımlara gitmiştir:

Senet üzerinde “teminat” kaydı varsa: Kambiyo senedi niteliği taşımaz.
Teminat kaydı temel ilişki sözleşmesinde belirtilmişse: Senet, kambiyo senedi niteliğini korur ancak borçlu, bu durumu itiraz ederek ileri sürebilir.

3. Güncel Durum

Günümüzde Yargıtay, teminat amacıyla düzenlenen kambiyo senetlerine ilişkin daha detaylı bir inceleme yapmaktadır:

Senet üzerinde teminat şartı açık bir şekilde belirtilmişse: Bu senetler kambiyo senedi niteliğini kaybeder.
- Örnek Karar: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2017/330 E., 2017/1088 K.
Senet üzerinde “teminat” kaydı varsa ancak neyin teminatı olduğu belirtilmemişse: Kambiyo niteliğini korur.
- Örnek Karar: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2017/1140 E., 2018/563 K.

4. Çözüm Önerileri

Yasa Değişikliği Şart

Kambiyo senetlerinin teminat amacıyla kullanılması, kambiyo senetlerinin kayıtsız ve şartsız borç ikrarı özelliğine aykırıdır.
Teminat senedi olarak kambiyo senetlerinin tercih edilmesinin sebebi, itiraz mekanizmasının daha sıkı işlemesi ve tahsilatta alacaklıya sağladığı avantajlardır.

Önerilen Değişiklikler:

Ticari ilişkilerde nispi emredici kurallar getirilmelidir.
- İcra ve İflas Kanunu’nun 66. maddesindeki, “Müdeti içinde yapılan itiraz takibi durdurur” ifadesi tacirler arasında istisna tutulabilir.
Teminat senetleri ile ilgili ayrı bir takip usulü düzenlenebilir.
Ticari işlemlerde tarafların itiraz mekanizmalarını serbest şekilde belirleyebileceği düzenlemeler getirilebilir.

Bu düzenlemeler, teminat senedi konusundaki sorunları ortadan kaldıracak, ticari hayata hız ve güven kazandıracaktır. Bunun sonucunda ticari işlemler kolaylaşacak, kamunun refahı artacaktır.

Sonuç

Kambiyo senetlerinin teminat amaçlı olarak düzenlenmesi, hukuki sistemin çeşitli açmazlarına neden olmaktadır. Yargı kararları bu konuda önemli bir şekilde yol gösterse de kalıcı çözüm için yasa değişikliklerine ihtiyaç vardır. Bu değişiklikler hem tarafların haklarını koruyacak hem de ticari hayatın daha etkin ve verimli şekilde ilerlemesini sağlayacaktır.