Telif Hakkı: Nedir, İhlallerin Hukuki Boyutu

Telif hakkı, fikri mülkiyetin önemli bir parçası olmakla beraber ve yaratıcı eserlerin korunmasını sağlar. Telif hakkının korunmadığı bir yerde fikri üretim anlamsızlaşır ve bu yöndeki motivasyon azalır. Kanunlarla belirlenen telif hakkı sayesinde; sanatçılar, yazarlar, müzisyenler, yazılımcılar ve diğer yaratıcı profesyoneller, eserlerinin izinsiz kullanımına karşı yasal koruma altında olurlar. Bu yazıda, telif hakkının ne olduğunu, hangi türdeki eserlerin bu korumadan yararlanabileceğini ve telif hakkı ihlali durumunda hangi hukuki ve cezai yaptırımların uygulanabileceğini inceleyeceğiz.

Telif Hakkı

Telif hakkı, fikri bir ürünün dış dünyada belirmesiyle beraber doğan ve yasalar tarafından korunan bir haktır. Resimler, fotoğraflar, çizimler, müzik besteleri, ses kayıtları, bilgisayar programları, kitaplar, şiirler, blog yazıları, filmler, mimari eserler, oyunlar ve çok daha fazlası dahil olmak üzere birçok farklı fikri ürün (eser) türü vardır. Telif hakkının söz konusu olabilmesi için ortada yeterli miktarda özgün bir eserin var olmuş olması gerekir. Bu bakımdan taklide dayanan eserler telif hakkına sahip olamazlar.

Hangi türdeki eserler telif hakkına sahiptir?

Herhangi bir eser, FSEK’teki şartları taşıdığı takdirde doğrudan telif hakkına sahip olacaktır. Eserin telif hakkına sahip olabilmesi için ayrıca bir işleme gerek yoktur.

Örnek eser türleri: Görsel-işitsel eserler arasında; televizyon programları, sinema filmleri ve çevrimiçi video içerikleri yer alır. Müzikal eserler kategorisinde; ses kayıtları ve müzik kompozisyonları bulunur. Yazılı eserler ise; akademik dersler, bilimsel makaleler, kitaplar ve müzik notalarından oluşur. Görsel sanatlar; resimler, posterler ve reklam afişlerini kapsar. Dijital eserler kategorisinde; video oyunları ve bilgisayar yazılımları bulunur. Dramatik sanatlar ise; tiyatro oyunları ve müzikallerden oluşur. Örnekler buradakilerle sınırlı değildir, çoğaltılabilir.

Telif Hakkı İhlali

Kanunlar ile korunan telif hakkının ihlal edilerek, eser sahibine maddi ya da manevi olarak zarar verilmesi durumunda hukuki ve cezai yaptırımlar gündeme gelir. Genel olarak hukuki yaptırımlarda tazmin söz konusuyken, cezai yaptırımda ise hapis cezası ve/veya adli para cezaları söz konusu olur.

Telif Hakkının İhlali Halinde Ceza Davalarının Açılabileceği Durumlar

• Bir eseri, performansı, ses kaydını veya yapımı, hak sahiplerinin yazılı izni olmaksızın işlemek, temsil etmek, çoğaltmak, değiştirmek, dağıtmak veya çeşitli işaret, ses ya da görüntü nakil araçlarıyla halka iletmek ve yayımlamak,
• Hukuka aykırı olarak üretilmiş veya çoğaltılmış eserleri satışa sunmak, satmak, kiralamak, ödünç vermek veya ticari amaçla satın almak, ithal etmek veya ihraç etmek, kişisel kullanım dışında bulundurmak veya depolamak,
• Başkasının eserini kendi eseriymiş gibi göstermek,
• Bir eserden kaynak belirtmeden alıntı yapmak,
• Hak sahiplerinin izni olmadan, halka açık olmayan bir eserin içeriğini açıklamak,
• Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya yanıltıcı kaynak bilgisi vermek,
• Bir eseri, performansı, ses kaydını veya yapımı, tanınmış bir başkasının ismini kullanarak çoğaltmak, dağıtmak, yaymak veya yayımlamak,
• Bir bilgisayar programının hukuka aykırı çoğaltılmasını önlemek için geliştirilmiş ilave programları etkisiz hale getirmeye yönelik yazılım veya donanım üretmek, satışa sunmak, satmak veya kişisel kullanım dışında bulundurmak,
• FSEK’in 81. maddesinde belirtilen bandrol kurallarına aykırı hareket etmek.

Bu hallerde telif hakkı ihlali yapana karşı şikayet süreci başlatılabilir.

Telif Hakkının İhlali Halinde Hukuk Davalarının Açılabileceği Durumlar

FSEK 68. maddeye göre, izinsiz kullanılan eser sahipleri, sözleşme yapılmış olması durumunda talep edebilecekleri bedelin en fazla üç katını isteyebilirler. Ayrıca şu davalar açılabilir:

• Tecavüzün önlenmesi davası,
• Tazminat davaları (manevi ve maddi tazminat talepleri),

Hukuk davalarında, eser sahibinin adını belirtmeme veya eseri değiştirme gibi hukuka aykırılıklarda, tarafların mali durumu ve olayın ağırlığına göre manevi tazminat talep edilebilir. Ayrıca yayma, çoğaltma, temsil ve halka iletim gibi mali haklara ilişkin zarar ve kar kaybı tazmin edilebilir. Hukuka aykırı hareket eden kişinin bu fiil ile elde ettiği kar da talep edilebilir, ancak FSEK 68. maddeye göre talep edilen bedel bu miktardan düşülür.

FSEK ile ilgili davalar, Borçlar Kanunu’nun 60. maddesi gereğince bir ve on yıllık zamanaşımı sürelerine tabidir. Mali haklara tecavüz aynı zamanda suç teşkil ediyorsa, daha uzun olan ceza zamanaşımı süresi uygulanır. Bu davalar genel hükümlere göre davalının ikametgahında veya haksız fiilin gerçekleştiği yerde açılabilir. FSEK 66. maddeye göre ayrıca tecavüzün önlenmesi ve kaldırılması davaları davacının ikametgahı mahkemesinde de açılabilir.